Εισαγωγή στην ερασιτεχνική ναυπηγική

Τους τελευταίους μήνες παρατήρησα ότι πολλοί Ελληνες επισκέφτηκαν το αρχικό μου blog (κάντε κλίκ εδώ) ψάχνοντας για σχέδια για ξύλινες βάρκες, και ειδικά για βάρκες από κόντρα πλακέ θαλάσσης.  Κανείς δεν μου άφησε μήνυμα, αλλά είναι φανερό ότι υπάρχει κάποια ανάγκη για πληροφορίες στα Ελληνικά.  Θα γράψω λοιπόν καναδυό λόγια με επεξηγήσεις και συμβουλές για επίδοξους ερασιτέχνες ναυπηγούς.  Ελπίζω να βοηθήσουν κάπως.  Αν και σχεδίασα τη βάρκα μου 100%, δεν είμαι διατεθειμένος να μοιραστώ τα σχέδιά μου, γιατί δεν έχω καιρό και διάθεση να τα επεξεργαστώ ώστε να έχουν επαρκές υλικό και εξηγήσεις.  Αν το έκανα θα έπρεπε να ζητήσω και χρήματα για τα έξοδα της δημοσίευσης, πράγμα που είναι μεγάλος μπελάς.  Αντ'αυτού, μέσα στο κείμενο δίνω συνδέσεις για τρείς ναυπηγούς-σχεδιαστές που εκτιμώ ιδιαίτερα, ως  παραδείγματα των τριών βασικών μεθόδων ναυπήγησης με κόντρα πλακέ θαλάσσης. 

Η κατασκευή ξύλινης βάρκας γίνεται με πολλές μεθόδους, παραδοσιακές και σύγχρονες.  Οι παραδοσιακές μέθοδοι περιλαμβάνουν ξύλινο σκελετό (στραβόξυλα) και πέτσωμα από ξύλινα σανίδια.  Τα σανίδια μπορούν να επικαλύπτουν το ένα το άλλο, κάτι που στα Αγγλικά λέγεται clinker, ή, όπως στις παραδοσιακές Ελληνικές βάρκες και ιστιοφόρα, να εφάπτονται στο ίδιο επίπεδο, κάτι που λέγεται carvel.  Με τη δεύτερη μέθοδο τα σανίδια χρειάζονται καλαφάτισμα με στουπί γιά να γίνουν στεγανά.

Οι πιό σύγχρονες μέθοδοι (μιλάμε πάντα για ξύλο, όχι για ρητίνες και ίνες γυαλιού) χρησιμοποιούν κόντρα πλακέ θαλάσσης.  Αυτό το υλικό είναι φτιαγμένο από λεπτές στρώσεις (καπλαμάδες) τροπικών δέντρων που είναι ανθεκτικές στην υγρασία, και είναι κολλημένες με πολύ δυνατή αλιφατική κόλλα.  Για μικρές βάρκες, κόντρα πλακέ 6 και 9 χιλιοστών επαρκεί.  Η καλύτερη κόλλα για την κατασκευή βάρκας είναι η εποξική ρητίνη: πολύ δυνατή, αδιάβροχη και εύκολη στη χρήση, αλλά κολλάει σε όλα, καταστρέφει πινέλα, χρειάζεται γάντια μιάς χρήσης και μάσκα, και πρέπει να καθαριστεί από τα εργαλεία με ξύδι πριν πήξει.

Είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε ότι τα κομμάτια του κόντρα πλακέ, όπως και τα σανίδια, κάμπτονται κατά μήκος αλλά όχι κατά πλάτος, οπότε ο μόνος τρόπος να φτιάξουμε στρογγυλό σκαρί είναι να χρησιμοποιήσουμε πολλά στενά κατά μήκος κομμάτια.  Αυτό όμως είναι δύσκολο, και εξουδετερώνει τα πλεονεκτήματα του κόντρα πλακέ.   Οπότε τα περισσότερα σχέδια έχουν πολυγωνικές τομές και λίγες ραφές: δύο (επίπεδος πάτος) και τρείς (πάτος σε σχήμα V) ραφές είναι οι πιό συνηθισμένες.  Το δικό μου έχει τέσσερα κατά μήκος κομμάτια σε κάθε πλευρά και εφτά ραφές συνολικά—περισσότερος μπελάς αλλά πιό όμορφο στρογγυλεμένο σκαρί.  

Οι βασικές μέθοδοι ναυπήγησης με κόντρα πλακέ θαλάσσης είναι τρείς.  Όλες πρέπει να ενώσουν τα κατά μήκος κομμάτια του σκαριού ώστε να γίνει και δυνατό και στεγανό.  Η πιό παλιά ξεκινά με εγκάρσια πλαίσια (νομείς και διάτοιχα) τα οποία ενώνονται στις γωνίες με ξύλινες πήχες.  Οι πήχες λαξεύονται (φαλτσογωνιάζονται) με πλάνη και ροκάνα ώστε να έχουν το κατάλληλο προφίλ, και πάνω σ’αυτές τοποθετούνται τα κατά μήκος κομμάτια του κόντρα πλακέ με καρφιά ή βίδες και κόλλα.  Οι ραφές του κόντρα πλακέ δηλαδή δημιουργούνται από τις πήχες.  Στα Αγγλικά αυτή η μέθοδος λέγεται conventional (συμβατική) ή hard chine (σκληρός αρμός).  Τα σχέδια του John Welsford χρησιμοποιούν αυτή τη μέθοδο.

Η δεύτερη μέθοδος είναι ουσιαστικά clinker, με τα κατά μήκος κομμάτια να επικαλύπτουν το ένα το άλλο.  Η κάθε ραφή διαμορφώνεται πλανίζοντας (φαλτσογωνιάζοντας) το προηγούμενο κομμάτι στην κατάλληλη γωνία για να κολληθεί (και να καρφωθεί σε μερικές περιπτώσεις) το επόμενο.  Με κολλητό κόντρα πλακέ η μέθοδος αυτή έχει το δικό της όνομα στα Αγγλικά που είναι lapstrake.  Τα πλαίσια που χρησιμοποιούνται είναι είτε μόνιμα, είτε προσωρινά μέχρι να φτιαχτεί το σκαρί, το οποίο πάντα φτιάχνεται ανάποδα.  Ο François Vivier χρησιμοποιεί αυτή τη μέθοδο στα σχέδιά του.  Το ίδιο έκανα κι’εγώ, με τέσσερα κατά μήκος κομμάτια σε κάθε πλευρά και οχτώ μόνιμα πλαίσια, με καρφιά, βίδες και κόλλα. 

Η τελευταία μέθοδος λέγεται stitch and glue (ραφή και κόλλα).  Τα κατά μήκος κομμάτια ράβονται το ένα με το άλλο με χάλκινο σύρμα (αφού φτιάξουμε μικρές τρύπες στις ραφές με το τρυπάνι κάθε 15 εκατοστά περίπου), και μετά χρησιμοποιούμε μίγμα από εποξική ρητίνη και πριονίδι γιά να κολληθούν οι ραφές.  Κατόπιν, και αφού κόψουμε τα σύρματα, οι ραφές ισχυροποιούνται με ταινία από ίνες γυαλιού μέσα και έξω, την οποία κολλάμε με εποξική ρητίνη.  Αυτή η μέθοδος, την οποία χρησιμοποιεί η εταιρεία B&B Yacht Designs, δεν χρειάζεται καν πλαίσια και είναι σχετικά εύκολη, αλλά θέλει πολλή εποξική ρητίνη και ταινία με ίνες γυαλιού, που κοστίζουν και είναι μπελάς και ανθυγιεινές.  Επίσης, όπως και με την πρώτη, συμβατική μέθοδο, είναι δύσκολο να φτιάξει κανείς βάρκα με στρογγυλό σκαρί γιατί ο αριθμός των ραφών είναι αναγκαστικά μικρός.

Το κόντρα πλακέ, η ρητίνη και τα καρφιά και βίδες είναι τα μεγαλύτερα έξοδα.  Τα ιδανικά καρφιά και βίδες είναι ορειχάλκινα (όχι από κίτρινο μπρούντζο που διαβρώνεται από το θαλασσινό νερό).  Ανοξείδωτο ατσάλι είναι αποδεκτό αλλά όχι το καλύτερο.  Απλό ατσάλι γαλβανισμένο θα σκουριάσει πολύ γρήγορα και δεν αξίζει τον κόπο.  Εκτός από κόντρα πλακέ χρειάζεται και ξύλο (δρυς, κέδρος κλπ.  ανάλογα).

Από εργαλεία χρειάζονται αρκετά.  Ηλεκτρικό τρυπάνι και πριόνι με τροχό, πλάνη, ροκάνες, σφυριά, πριόνια του χεριού, αλφάδι, γωνία, πένσα, ηλεκτρικά τριβεία (με ιμάντα και έκκεντρο-παλμικό) και άλλα. 

Σχέδια του εμπορίου υπάρχουν πολλά (βλέπε τους τρείς ναυπηγούς παραπάνω), αλλά στα Ελληνικά δεν έχω βρεί κανένα.  Καλή γνώση Αγγλικών είναι απαραίτητη.  Μην ξεχάσετε να διαλέξετε την εκδοχή σε μετρικό σύστημα, εκτός κι'αν είστε εξοικειωμένοι με ίντσες και πόδια.   Το κόστος είναι από 80 μέχρι πάνω από 1.000 ευρώ.  Υπάρχουν και μερικά που είναι δωρεάν αλλά δεν είναι τα καλύτερα και δεν δίνουν επαρκείς οδηγίες.  Αν λάβουμε υπόψη το κόστος των υλικών, μιά μικρή επένδυση σ’ένα καλό σετ σχεδίων είναι καλή ιδέα.  Ολα τα σετ σχεδίων δίνουν διαστάσεις για τα κομμάτια και οδηγίες για το πώς πρέπει να σχεδιαστούν και να κοπούν σε κάθε κομμάτι κόντρα πλακέ (1,25 επί 2,50 μέτρων περίπου).  Επίσης δίνουν και οδηγίες για συναρμολόγηση.  Τα ακριβότερα περιλαμβάνουν και πατρόν σε χαρτί ή πλαστικό για μερικά ή όλα τα κομμάτια.  Ολα προϋποθέτουν κάποια εμπειρία ξυλουργικής. 

Η βάρκα είναι καλύτερο να φτιαχτεί σε κλειστό χώρο για να προστατεύεται απ’ τη βροχή.  Ο χώρος πρέπει να έχει καλό αερισμό (οι αναθυμιάσεις ρητινών, μπογιάς και βερνικιών είναι ανθυγιεινές) και να είναι μεγαλύτερος απ’τη βάρκα κατα δυό μέτρα τουλάχιστο κατά μήκος και κατά πλάτος.

Αυτά για την ώρα και ελπίζω να σας βοηθήσουν.

Η Αερίη

Τον Απρίλη του 2011 άρχισα ένα blog στα Αγλικά με τίτλο 176inches (κάντε κλίκ εδώ).  Το θέμα του είναι η βάρκα μου «Αερίη» που σχεδίασα και έφτιαξα μόνος μου, ξεκινώντας με μολύβι και χαρτί και τελειώνοντας με τον πλήρη εξοπλισμό.  Η κατασκευή βάσταξε ένα χρόνο και 2 εβδομάδες.  Για όσους ξέρουν αγγλικά συνιστώ να διαβάσουν το αρχικό μου blog (έχει 47 κεφάλαια με πλήρεις εξηγήσεις και φωτογραφίες).  Στο τέλος της κατασκευής είπα να γράψω κι’ένα κείμενο στα Ελληνικά για τους φίλους και συγγενείς, και να δώσω κι'άλλες εξηγήσεις αργότερα.  Τα δυό κείμενα που έγραψα τα ανέβασα στο αρχικό blog, αλλά αργότερα αποφάσισα να τα μεταφέρω σε τούτο.

Το πρόβλημά μου είναι ότι η ναυτική και ιστιοπλοϊκή ορολογία μου ήταν άγνωστη, όπως και στη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων.  Εμαθα ιστιοπλοϊα και πρακτική ναυπηγική στη Βόρεια Αμερική, με όλους τους όρους στα Αγγλικά.  Οταν έψαξα να βρώ οδηγούς στα Ελληνικά είδα ότι οι πηγές είναι λίγες και αρκετές απ’αυτές ανακριβείς.  Η παραδοσιακή ιστιοπλοϊα και ναυπηγική έχουν αρχίσει να ξεχνιούνται, και ερασιτέχνες ναυπηγοί είναι ελάχιστοι αν όχι ανύπαρκτοι.  Φαντάζομαι ότι παίζει μεγάλο ρόλο η γραφειοκρατική, πατερναλιστική αντίληψη που δεν επιτρέπει στον ερασιτέχνη μάστορα να φτιάξει δικό του σκάφος.  Δεν ξέρω ακόμα αν και πώς θα μπορέσω να φέρω και να νηολογήσω τη βάρκα μου όταν επιστρέψω με το καλό στην πατρίδα, για πόσον καιρό θα μου μαυρίσουν την ψυχή τελωνειακοί, λιμενικοί και δε συμμαζεύεται.  Μια διαδικασία που εδώ στη Αμερική πήρε δυό επισκέψεις (από μισή ώρα η καθεμιά) και 65 δολλάρια συνολικά (τέλη και ΦΠΑ), θα πάρει ένας θεός ξέρει πόσο καιρό, χρήμα και τσατίλα.

Εψαξα λοιπόν και βρήκα όσους όρους μπόρεσα, και εξηγώ όσο μπορώ.  Η βάρκα έχει μήκος 4,53 μέτρα, πλάτος 1,83, βάρος (χωρίς ξάρτια) 220 κιλά περίπου, εκτόπισμα (στην ίσαλο γραμμή) 400 κιλά.  Την σχεδίασα μόνος μου με ειδικό δωρεάν λογισμικό και πολλούς υπολογισμούς (σύν λίγη τριγωνομετρία).  Πήρα την απόφαση να τη σχεδιάσω μόνος μου γιατί δεν έβρισκα σχέδια του εμπορίου που είχαν όλα τα χαρακτηριστικά που ήθελα.  Οχι μόνο έφτιαξα τη βάρκα, αλλά κι όλα τα συγύρια, και έραψα και τα πανιά από καραβόπανο Dacron.  Συνολικά από την πρώτη πριονιά μέχρι τέλους μου πήρε ένα χρόνο και 2 εβδομάδες.  Το κόστος ήταν λιγότερο από 2.300 δολλάρια, περίπου 1.800 ευρώ.

Υλικό κατασκευής είναι κυρίως κόντρα πλακέ θαλάσσης, 6 χιλιοστών σε όλα εκτός απ΄τα εγκάρσια πλαίσια (νομείς και διάτοιχα) που είναι 9 χιλιοστών.  Εκτός απ’το κόντρα πλακέ χρησιμοποίησα κέδρο (πατώματα κι’άλλα σανίδια) και βαλανιδιά (κουπαστές), πεύκο για τα κατάρτια, πίκια και μάτσες, και Αμερικανική λεύκα για τα κουπιά.  Ο τρόπος κατασκευής ήταν παραδοσιακός και σύγχρονος αντάμα: τα κατά μήκος κομμάτια του σκαριού επικαλύπτουν το ένα το άλλο περίπου 2 εκατοστά και ενώνονται με μπρούντζινα καρφιά και ένα μείγμα από εποξική ρητίνη και πριονίδι.  Μέσα η βάρκα έχει καθίσματα κατά μήκος με ντουλάπια και στεγανά από κάτω, κάθισμα με ντουλάπι στην πρύμη, πάγκο για κουπί και κτάστρωμα στην πλώρη.  Η καρίνα είναι ξύλινη (δυό στρώσεις κόντρα πλακέ) και περιστρεφόμενη, το ίδιο και το τιμόνι (ξύλινο με ξύλινο δοιάκι και περιστρεφόμενο για να μην χτυπάει στα ρηχά).  Σε ειδικό διαμέρισμα στον πάτο της βάρκας έβαλα 23 κιλά μολυβένια σκάγια για σαβούρα.  Σε όλες τις ξύλινες κατασκευές πέρασα δυό χέρια εποξική ρητίνη και τρία χέρια μπογιά (μπλέ και άσπρη) ή βερνίκι.

Η βάρκα είναι δικάταρτη, με το πλωριό κατάρτι 3,68 μέτρα και το πρυμιό 3,53 μέτρα.  Κάθε κατάρτι το έφτιαξα ως εξής: κόλλησα τρείς στρώσεις ξύλο, πριόνισα τις γωνίες για να γίνει οκτάγωνο, και το στρογγύλεψα με πλάνη, ροκάνα και γυαλόχαρτο.  Το Ελληνικό παραδοσιακό ιστιοφόρο που η ιστιοφορία της Αερίης μοιάζει περισσότερο είναι η μπρατσέρα, αλλά χωρίς φλόκους (τα τριγωνικά πανιά στην πλώρη).  Ο ακριβής τύπος των πανιών δεν είναι γνωστός στην Ελλάδα, αλλά μοιάζουν πολύ με την παραδοσιακή ψάθα, το χαρακτηριστικό πανί της μπρατσέρας: τραπεζοειδές με ξύλινο πίκι (μακρύ ξύλο) στην πάνω πλευρά, με ελεύθερο το  γραντί (μπροστινή πλευρά), το ποδάρι (κάτω μποστινή γωνία) δεμένο στο σκαρί και μάτσα στην ποδιά (κάτω πλευρά).  Η μάτσα είναι ξύλο που τεντώνει την ποδιά και τη συνδέει με το κατάρτι.  Η διαφορά είναι στον τύπο της ξύλινης μάτσας, που στην Αερίη είναι σαν μιά οριζόντια σακολέβα, γιατί περνάει διαγώνια από το πανί και στερεώνεται στο πορτούζι (πίσω κάτω γωνία).  Το μαντάρι (το σκοινί που βιράρει—ανεβάζει και μαϊνάρει—κατεβάζει το πανί) δένεται στο πίκι (λίγο μπροστά απ΄το μέσο του), και το πίκι στερεώνεται στο κατάρτι με σκοινί και μπαρέτα.  Η σκότα (το σκοινί που ρυθμίζει τη θέση της μάτσας και την πλεύση της βάρκας) είναι δικέφαλη (με δυό τέρματα).  Ο εξοπλισμός είναι πολύ απλός και οικονομικός: καραβόπανο, σκοινιά, ξύλο, απλά ράουλα, γαντζάκια και δέστρες.

Η Αερίη δεν είναι σχεδιασμένη για κωπηλασία: έχει ψηλές κουπαστές και τα κουπιά είναι μακριά (2,75 μέτρα το καθένα, με ατσάλινους διχαλωτούς σκαρμούς).  Παρ’όλα αυτά, με το κουπί πάει αρκετά γρήγορα όταν χρειάζεται.  Στο αρμένισμα όμως είναι δελφίνι.  Τα δυό παραδοσιακά κατάρτια και πανιά με τον εξοπλισμό τους παίρνουν αρκετή ώρα να τοποθετηθούν και να βιράρουν, αλλά μετά το αρμένισμα είναι εύκολο και ασφαλές.  Ορτσα, πόντζα, πρίμα, σοφράνο ή σταβέντο, λάσκα ή φέρμα, με τα δυό κατάρτια και τις δικέφαλες σκότες ένα άτομο πολύ εύκολα αλλάζει ρότα, και με τη μάτσα-σακολέβα δεν υπάρχει κίνδυνος να φας κατραπακιά στο κεφάλι όταν γυρίζει (όπως στα σύγχρονα ιστιοπλοϊκά με τη βαριά αλουμινένια μάτσα)—το πολύ να σε χαϊδέψει το καραβόπανο λιγάκι.  Το φαρδουλό σκαρί και η μολυβένια σαβούρα κάνουν τη βάρκα σταθερή, και τα 10 τετραγωνικά μέτρα πανιών είναι αρκετά για να τρέχει σαν γαζέλλα μ’ένα γρήγορο αεράκι.  Για όταν χοντραίνει ο καιρός, και τα δυό πανιά έχουν από μιά σειρά μούδες (κοντά σκοινιά για να δένεται η ποδιά του πανιού) που μειώνουν την επιφάνεια κατά 40%.

Η περίληψη αυτή από τα 47 κεφάλαια του αρχικού μου blog (κάντε κλίκ εδώ) είναι σύντομη, αλλά ελπίζω να βοηθήσει όσους δεν πάνε καλά τα Αγγλικά.